Giải mã các hiện tượng dị thường - Kỳ 17 - Kỳ 18
Kenneth Arnold và hình vẽ UFO ông nhìn thấy năm 1947.
Kỳ 17: Bí ẩn của vật thể bay không xác định
Vật thể bay không xác định UFO (Unidentified Flyings Object) xuất hiện từ lâu trong thư tịch. Từ năm 214 trước CN, người La Mã đã kể về những vật thể như “ngôi sao trên bầu trời”, hay “những chùm sáng nhấp nháy”. St Gregory, mục sư thành Tours, Pháp, thế kỷ thứ 6, mô tả “những chùm sáng rực rỡ chuyển động cắt ngang và va chạm nhau trên bầu trời”.
Theo định nghĩa, UFO là bất cứ vật thể bay hay hiện tượng nào không xác định được nhờ quan sát. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, hầu hết UFO trở thành IFO (vật thể bay xác định) sau quá trình khảo sát. Vì thế theo các nhà khoa học, UFO chỉ được dùng cho các đối tượng vẫn không xác định sau một quá trình khảo sát thích đáng. Thống kê cho thấy, tỷ lệ UFO so với IFO thay đổi trong khoảng từ 5% tới 30%, tùy từng trường hợp.
UFO thời hiện đại
UFO thời hiện đại bắt nguồn từ báo cáo của viên phi công tư nhân Kenneth Arnold năm 1947. Kể từ đó, hàng trăm ngàn báo cáo về UFO đã được đưa ra công luận.
Ngày 24/6/1947, khi đang bay trên chiếc máy bay riêng gần núi Rainier thuộc tiểu bang Washington, Mỹ, thì Arnold nhìn thấy chín vật thể sáng chói bay từ dãy Rainier hướng về dãy Adams gần đó với “tốc độ không thể tưởng tượng”. Căn cứ vào thời gian bay giữa hai dãy núi, Arnold đưa ra con số 1.200 dặm/giờ, quá ấn tượng đối với kỹ nghệ máy bay đương thời. Một phóng viên địa phương tên là Bill Besquette đã đưa ra thuật ngữ đĩa bay khi nghe Arnold kể rằng, các vật thể lạ bay “giống như cái đĩa liệng trên mặt nước”.
Kể từ đó, UFO gây một cơn bão trong dư luận thế giới, cả ở hai phía ủng hộ và phản đối. Trong các hiện tượng lạ, UFO gây tranh cãi nhiều nhất, vì sự phức tạp của vấn đề và vì sự tham gia của nhiều chính phủ, nhất là trong giai đoạn chiến tranh lạnh. Người ủng hộ cho rằng, đó là bằng chứng cho thấy UFO đúng là sản phẩm của người ngoài hành tinh; trong khi thực ra các chính phủ chỉ quan tâm tới sự phát triển kỹ thuật hàng không của quốc gia thù địch.
Bằng chứng của UFO
Theo những người ủng hộ, bằng chứng của UFO rất phong phú, được chia thành các nhóm chính như sau:
- Dấu vết radar; điển hình là các tam giác đen lớn, bay chậm lặng lẽ thời điểm 1989- 1990 ở Bỉ.
- Ảnh chụp, phim, video, gồm cả ảnh hồng ngoại. - Nhiễu loạn trọng lực và từ trường (hiếm gặp).
- Dấu vết hạ cánh như vết in trên đất, vệt cháy, mảnh vỡ, mức phóng xạ tăng, mảnh kim loại...
- Tác động sinh lý trên người và động vật như liệt tạm thời, bỏng, cháy lúa mỳ, các hội chứng như bị nhiễm phóng xạ.
- Làm què hay cắt xẻo động vật, nhất là cừu.
- Tác dụng lên thực vật như kích thích hay kìm hãm tăng trưởng cây trồng, làm nẩy mầm hạt, hay dấu vết như các vòng tròn trên cánh đồng nước Anh.
- Nhiễu loạn điện từ như làm hỏng xe, tắt máy, nhiễu sóng tivi/radio, làm lệch kim la bàn, nhiễu loạn trong điều khiển hàng không, cả dân sự và quân sự.
Giả thuyết về UFO
Cả hai phía ủng hộ và nghi ngờ đều đưa ra nhiều giả thuyết về bản chất UFO. Những người ủng hộ giả định UFO là tàu vũ trụ của người ngoài hành tinh; vật thể đến từ chiều không gian khác; bộ máy thời gian được chế tạo trong tương lai bay ngược về hiện tại; sinh vật chưa biết trong khí quyển trái đất hay các hành tinh khác; máy bay bí mật của Nga hay Mỹ.
Giới nghi ngờ xem UFO là sản phẩm của tâm lý - xã hội; các hiện tượng tự nhiên chưa giải thích được, chẳng hạn sét hòn; các hiện tượng thời tiết như cháy khí tự nhiên trong khí quyển; ánh sáng lúc động đất hay sóng kiến tạo địa chất; hiệu ứng tự di động của một điểm sáng trong môi trường tối và không có điểm qui chiếu (ảo giác thường thấy ở phi công bay đêm); côn trùng thân nhẵn bóng; và lừa gạt.
Các giả thuyết ủng hộ nổi tiếng nhất
- Tàu vũ trụ ngoài hành tinh: Đây là giả thuyết được ưa thích nhất, vì nhiều người mong muốn nền văn minh của chúng ta không đơn độc trong vũ trụ, với hy vọng trái đất sẽ được trợ giúp sau các cuộc tiếp xúc. Tuy nhiên trong hệ mặt trời không thể có nền văn minh khác ngoài chúng ta; còn ngôi sao gần nhất cũng nằm cách ta bốn năm ánh sáng. Với tốc độ như ta thấy trong phim hay video, UFO phải mất hàng chục ngàn năm để vượt qua khoảng cách này.
Với những ngôi sao xa hơn, các cuộc viếng thăm là không thể cả về kỹ thuật và thời gian. Theo Jared Diamond, tác giả của các bộ sách nổi tiếng về nguồn gốc và bản chất loài người, sự hình thành và suy sụp của các nền văn minh, thì đó là một may mắn đối với chúng ta. Lịch sử tiếp xúc giữa các nền văn minh trên Trái đất cho thấy, đó là sự kiện rất đáng buồn đối với các xã hội kém phát triển hơn: diệt chủng, dịch bệnh, bị xua đuổi, đồng hóa... Không có gì đảm bảo loài người sẽ thoát khỏi thảm kịch đó nếu UFO đúng là sản phẩm của một nền văn minh siêu việt xa xôi.
- Vật thể xuất hiện từ chiều không gian khác: Theo lý thuyết dây, lý thuyết vật lý mới nhất, vũ trụ có thể có 7 chiều không gian nữa, ngoài 3 chiều quen thuộc. Nên giới ủng hộ cho rằng, UFO có thể đến từ các chiều không gian dư đó. Đó là lý do chúng thoắt ẩn thoắt hiện ngay trước mắt ta.
Tuy nhiên lập luận khoa học không ủng hộ giả thuyết này. Sự sống như ta biết chỉ có thể tồn tại trong không gian ba chiều quen thuộc, vì không gian hai chiều không cho phép tồn tại các sinh vật phức tạp, còn không gian lớn hơn ba chiều có tương tác hấp dẫn giữa các hành tinh không ổn định. Nên quỹ đạo các hành tinh cũng không ổn định để sự sống có thể hình thành và phát triển. Thêm nữa, lý thuyết dây cũng cho rằng, ngoài ba chiều được trải rộng ra, bảy chiều không gian dư bị cuộn lại trong các thể tích nhỏ hơn hạt nhân nguyên tử hàng tỷ tỷ lần. Vì thế UFO không thể chui qua các chiều đó để đến với chúng ta.
- Bộ máy thời gian đến từ tương lai: Trong cuộc sống hàng ngày, chỉ thấy thời gian trôi từ quá khứ qua hiện tại để tới tương lai. Đó là vấn đề nan giải mà khoa học chưa hiểu được. Vì thế tiểu thuyết viễn tưởng vẫn mơ ước các cỗ máy thời gian có thể giúp chúng ta quay ngược về quá khứ để tìm hiểu xem cha ông ta đã sống như thế nào. Và UFO chính là cỗ máy thời gian đang từ tương lai quay ngược về hiện tại. Tuy nhiên nghịch lý ông nội có thể xóa tan niềm mơ ước đó. Quay về quá khứ, có thể ta lỡ tay giết chết ông nội lúc ông chưa sinh ra cha. Không có cha thì sao lại có ta để mà du hành ngược thời gian về quá khứ?
- Máy bay bí mật của Mỹ và Nga: Đây là giả thuyết đáng tin cậy nhất của những người ủng hộ UFO. Và đây cũng là lý do nhiều chính phủ tổ chức nghiên cứu UFO khá cẩn trọng.
Kỳ 18: Bí ẩn của vật thể bay không xác định
Các giả thuyết nghi ngờ phổ biến nhất
*Giả thuyết tâm lý - xã hội: Giả thuyết này xem một số báo cáo UFO là kết quả của các yếu tố tâm lý hay xã hội. Vì thế nó tập trung vào các hành vi con người như ước muốn (xưa tin thánh thần, nay tin người ngoài hành tinh, đó đều là những đối tượng siêu việt nằm ngoài tầm với của nhận thức đương đại), ảo giác, lừa gạt, nhìn nhầm đối tượng khó nhìn nhận, hysteria tập thể trong làn sóng săn UFO... Nó là đối trọng của giả thuyết người ngoài hành tinh, vì nó được khoa học hiện hành ủng hộ.
Cần lưu ý là không nên xem thường niềm tin của con người. Các hiện tượng bệnh tưởng (như phụ nữ mong có con quá có thể có các triệu chứng như mang thai thật) hay dấu Chúa (trên cơ thể tín đồ Cơ Đốc có thể xuất hiện các vết thương như ở Chúa Jesus, và chúng cũng rỉ máu vào thứ Sáu hay các ngày lễ) cho thấy, niềm tin mãnh liệt có thể tạo ra những thay đổi sinh học trên cơ thể con người. Điều đó góp phần giải thích tại sao lại có những vết thương do “người ngoài hành tinh” gây ra trên cơ thể một số người mê đắm UFO.
*Hiện tượng tự nhiên chưa biết: Quan điểm này xem UFO là một hiện tượng tự nhiên mà ta chưa biết, chẳng hạn sét hòn. Với các đặc điểm khá phù hợp như từ trên mây xà xuống đất, cháy sáng, phát tiếng ro ro... nên nếu sét hòn bị nhận nhầm là UFO thì cũng không lạ. Cho đến nay khoa học vẫn chưa biết bản chất của sét hòn và chưa tạo được nó trong phòng thí nghiệm.
*Giả thuyết sóng kiến tạo: Michael Persinger, nhà thần kinh học nổi tiếng người Canada, cho rằng các biến động địa vật lý có liên quan với UFO. Ông giả định các sóng kiến tạo địa chất dưới bề mặt trái đất cung cấp điện tích hay điện từ trường mạnh. Chúng tạo ra hiệu ứng ánh sáng trên bầu trời giống như các hình ảnh về UFO. Đồng thời chúng tác động lên não người quan sát, tạo ra ảo giác tại các vùng não lưu giữ các hình ảnh văn hóa dân gian (thánh thần, ma quỉ, quái thu...). Tùy thuộc vào “cơ sở dữ liệu” văn hóa cá thể mà một người có thể quan niệm các vầng sáng đó là UFO huyền diệu hay chỉ là hiện tượng tự nhiên.
Đáng chú ý là Persinger đã tiến hành nhiều thí nghiệm kiểm chứng giả thuyết ảo giác nói trên. Dùng thiết bị tạo điện từ trường mạnh tác động lên thùy thái dương của vỏ não, ông tạo được nhiều loại ảo giác trên người tình nguyện, tùy theo kinh nghiệm và phông văn hóa riêng của mỗi người.
*Hiệu ứng tự di động: Đây là hiện tượng ta thấy vật sáng cố định trên một nền tối hay không có các điểm tham chiếu dường như di động. Đó là vì chuyển động hay đứng yên là một trạng thái tương đối, khi nó cần được so sánh với một hệ qui chiếu nào đó. Trong một nền tối và không có điểm tham chiếu, một hệ qui chiếu như thế không hiện hữu, khi đó do vận động tự phát của các cơ quanh mắt mà ta thấy điểm sáng đó dường như đang di chuyển. Nhiều UFO được giải thích bằng hiệu ứng tự di động của các ngôi sao gần đường chân trời trong bầu trời đêm.
* Lừa gạt: Đây là nguyên nhân chủ yếu của các báo cáo không chỉ về UFO, mà còn về nhiều hiện tượng dị thường khác. Chẳng hạn bức ảnh do một bác sĩ phẫu thuật chụp năm 1934 đến nay vẫn được xem là bằng chứng đáng tin cậy nhất của quái vật hồ Loch Ness; trong khi đó chỉ là ảnh chụp phần ghép đầu và đuôi của một chiếc tàu ngầm đồ chơi.
Nổi tiếng nhất trong các vụ lừa gạt UFO là đoạn phim video mô tả cuộc phẫu tích người ngoài hành tinh được xem là chết trong vụ va chạm ngày 7/7/1947 tại Roswell, bang New Mexico, Mỹ. Bộ phim do Ray Santilli, một người buôn bán băng video ở London, giới thiệu năm 1995 đã tạo nên sự hào hứng tột cùng trong cộng đồng UFO. Tuy nhiên, giới chuyên gia nhanh chóng chỉ ra rằng, bộ phim là sản phẩm giả mạo. Santilli chống chế, ông tạo bộ phim này từ một bộ phim khác đã xem nhưng bị thất lạc. Sau đó Santilli lại tuyên bố, một số đoạn phim là sự thật nhưng không nhớ cụ thể đó là đoạn nào.
Cần lưu ý rằng, bản thân sự kiện Roswell có thể đã là sự lừa gạt. Mặc dù bị phản bác, năm 2006, bộ phim được dựng lại, với Santilli và Gary Shoefield (đồng tác giả bộ phim video ban đầu) điều hành sản xuất. Chưa hết, tháng 3/2008, một bộ phim khác không rõ nguồn gốc được tung lên mạng và phổ biến nhanh chóng trong cộng đồng UFO! Ta chỉ có thể nhắc lại định luật Blackmore thứ nhất mà thôi, theo đó “ước vọng muốn tin các hiện tượng dị thường của con người lớn hơn mọi chứng cớ phản bác”. Định luật này được nhà nữ tâm lý đưa ra sau hơn 30 năm nghiên cứu về xuất hồn, thoát xác, kinh nghiệm cận kề cái chết và một số hiện tượng lạ khác.
Ngoài các giả thuyết cụ thể nêu trên, giới khoa học nghi ngờ còn nêu hai lập luận mang tính tổng quát chống lại UFO như sau:
Hầu hết các vụ chứng kiến UFO đều mang tính tức thời và bất ngờ, nên thiếu tính lặp lại như các phương pháp nghiên cứu khoa học đòi hỏi.
*Lưỡi dao Occam: Đó là châm ngôn mang tính dẫn đường đối với khoa học phương Tây của hầu tước William of Occam người Anh (khoảng 1285-1349). Theo Occam, thực tại không phát triển quá mức cần thiết. Vì thế nếu có hai cách giải thích, và một cách đơn giản hơn, thì ta phải chọn cách giải thích đơn giản. Khoa học phương Tây phát triển được như ngày nay là nhờ nguyên lý tiết kiệm này, cùng một số nguyên lý dẫn đường khác.
Áp dụng nguyên lý nhận thức này cho bài toán UFO, ta cần loại bỏ các giả thuyết phức tạp như người ngoài hành tinh hay bộ máy thời gian để chọn các giả thuyết đơn giản như sóng kiến tạo hay sự lừa gạt.
Tạm thời kết luận
Khoa học không phải là cuộc phổ thông đầu phiếu, vì thế ý kiến của các chuyên gia mang tính quyết định. Trong khi khoảng một nửa dân chúng được hỏi tin rằng UFO là sản phẩm ngoài hành tinh, thì trong số các nhà khoa học thuộc Hội Khoa học hành tinh, chỉ 9% tin như vậy, theo một kết quả thăm dò đầu thế kỉ 21. Hai năm sau, tỷ lệ giảm xuống còn 6%.
Cùng với sự chấm dứt chiến tranh lạnh, mối lo sợ về kỹ nghệ hàng không tiên tiến của kẻ thủ giảm đi rõ rệt. Vì thế các chính phủ lần lượt đóng các chương trình nghiên cứu UFO và dần dần công khai hóa nguồn tư liệu thu thập được. Có thể bí ẩn UFO sẽ được giải quyết trong một tương lai rất gần.
Khi đó điều gì sẽ xảy ra? Theo Bách khoa thư các hiện tượng dị thường ấn hành tại Mỹ năm 1996, sẽ đến lúc người ta không quan tâm tới UFO nữa; và khi đó các nhà dị thường học sẽ hướng sự chú ý của công chúng tới các hiện tượng mới có sức hấp dẫn lớn hơn.